Is bamboe een alternatief voor katoen? De feiten op een rij

Is bamboe een alternatief voor katoen? In elke spannende voetbalwedstrijd is een kantelpunt. Het moment waar achteraf van gezegd wordt: toen werd de wedstrijd beslist. Ook de strijd tussen bamboe en katoen om de bokaal voor meest duurzame grondstof voor kleren kent zo’n kantelpunt. Katoen krijgt het ene doelpunt na het andere doelpunt tegen. Maar halverwege de wedstrijd krijgt bamboe het moeilijk. Verliest bamboe dan ook de wedstrijd? In dit artikel vind je de feiten over natuurlijke stoffen van bamboe en katoen op een rijtje.

Feiten over katoen

Katoen is zo ongeveer de meest gebruikte textiel in onze kledingkasten. Maar als je je erin verdiept, blijkt de stof een schrikbarende milieu-impact te hebben. Wat zijn de feiten over katoen?

• Bij de groei worden veel pesticiden gebruikt. Gemiddeld rond de 1 kilogram per hectare, maar in sommige gebieden kan het gebruik oplopen tot 70 kg per hectare. Dit is schadelijk voor het milieu én voor de boeren die vaak met slechts matige bescherming het gif op hun gewassen spuiten. Om je een idee te geven: 16% van het wereldwijde gebruik van insecticiden komt voor rekening van katoen, terwijl het slechts 2,5% van alle landbouwgrond inneemt. (Bron: Environmental Justice Association, EJA)
• De gebruikte pesticiden zijn zeer giftig: een druppel van het middel Aldicarb kan een volwassene doden. De pesticides komen in het water, in eten en in mensen terecht, waar ze acute vergiftiging of chronische ziektes veroorzaken. De Wereldgezondheids Organisatie (WHO) berekende dat elk jaar zo’n miljoen katoenwerkers in het ziekenhuis terecht komen door vergiftiging (Bron: EJA)
• Er zijn grote hoeveelheden water nodig voor de productie van katoen. Hoeveel hangt af van lokale omstandigheden. In veel gevallen is irrigatie nodig. Er wordt dan 10.000 tot zelfs 20.000 liter water gebruikt per kilo katoen, goed voor ongeveer 1 spijkerbroek en 1 t-shirt. (Bron: EJA, The Guardian). Het Aral meer, vroeger een van de grootste zoetwatermeren ter wereld geldt als een schrikbarend voorbeeld van hoe katoenteelt hele gebieden ecologisch kan verwoesten: het meer is voor een groot deel droog gevallen en vergiftigd met pesticiden en kunstmest.
• Opmerkelijk detail: omdat Nederlanders zoveel katoen gebruiken worden wij gezien als “importeurs van water”. Volgens een rapport van de UNESCO is de EU door de import van katoen verantwoordelijk voor 20% van de verdroging van het Aral meer. (Bron: UNESCO)
• Bij de productie van katoen wordt veel kunstmest gebruikt, is er kans op erosie en verarming van de grond.
• Er kunnen residuen van de pesticiden achter blijven in het textiel.

Gelukkig is er ook een biologische variant van katoen. Dat lost het pesticide en kunstmestprobleem op. Ook zijn er verschillende plekken, bijvoorbeeld West-Afrika, waar katoen groeit zonder irrigatie. De watervoetafdruk van katoen is dan een stuk lager.

Feiten over bamboe

Bamboetextiel is een zachte, kwalitatieve stof die bij uitstek geschikt is als alternatief voor katoen. Het kan gebruikt worden in ondergoed, sokken, pakken, spijkerbroeken, overhemden en andere duurzame kleren waar we nu katoen voor gebruiken. Wat zijn de feiten over bamboe?

• Bamboe groeit snel: het kan 1 meter per dag groeien. (Bron: Scientific American)
• Na de oogst herstelt een bamboebos zich snel. Bamboe groeit via een wortelstelsel: herplanten is niet nodig.
• Bij de groei zijn geen insecticides, pesticides en kunstmest nodig. Dat betekent overigens niet dat ze niet gebruikt worden. Gegevens over pesticide en kunstmest gebruik bij bamboe productie zijn vrijwel niet te vinden.
• Bamboe levert per hectare relatief veel ruwe grondstof: tussen de 16.000 tot 30.000 kg per hectare (Bron: FAO). Dat is veel meer dan katoen (747 kg per hectare, bron: Cotton Australia). Welk percentage van de grondstof gebruikt kan worden in bamboetextiel, wordt niet duidelijk.
• De wortels van bamboe houden de bodem goed vast en kunnen erosie voorkomen.
• Bamboe vergt weinig water en kan op veel verschillende plekken groeien, ook in Nederland.

Bamboe lijkt een milieutopper. Maar er is een probleem. Bamboe is een harde plant, iets tussen gras en een boom in. Voordat deze harde stof tot zacht textiel verwerkt kan worden, is een chemisch proces nodig, het viscoseproces. Hierbij wordt bamboe in een bad met chemicaliën gelegd, die de vezels losweken, waarna van de vezels textiel gemaakt kan worden. Het resultaat is viscose. Een aantal feiten over dit proces:

• De gebruikte chemicaliën voor het maken van viscose zijn geen lieverdjes: Natriumhydroxide, ook wel “bijtende soda” genoemd is irriterend voor de huid en de ogen. Zwavelkoolstof kan bij inademing leiden tot moeheid, hoofdpijn en zelfs zenuwschade.
• Viscose wordt veelal geproduceerd in ontwikkelingslanden, waar vaak weinig oog is voor arbeidsomstandigheden of het milieu.
• Er worden milieuvriendelijkere manieren ontwikkeld om bamboe te verwerken, met andere chemicaliën. Maar als er op het label staat “viscose” is de bamboe hoogstwaarschijnlijk met natriumhydroxide en zwavelkoolstof verwerkt.

Natriumhydroxide wordt overigens in heel veel processen en producten gebruikt, bijvoorbeeld om groene olijven zwart te maken. Je vindt het verder in koffiecreamer en bakproducten (bron: food-info.net) . Bij de productie van (biologisch) katoen wordt ook natriumhydroxide gebruikt. Dit is goedgekeurd door de GOTS, een internationale ecologische standaard.

Wat zeggen rapporten, websites en controlerende instanties?

Over katoen zijn veel, zeer kritische rapporten en websites te vinden. De Environmental Justice Foundation noemt katoen bijvoorbeeld het “vieste landbouwproduct”.
Over bamboe is het veel moeilijker om juiste informatie te vinden. Er zijn verschillende juichende artikelen te vinden over de milieu-eigenschappen van bamboe, maar er zijn weinig gegevens van onafhankelijke instanties of wetenschappelijke instituten. Er zijn ook een aantal kritische sites die bamboetextiel een vorm van “greenwashing” vinden. De kritische geluiden centreren allemaal rond het viscoseproces. Dit zou bamboe tot een niet-ecologische stof maken. Maar geen enkele site behandelt de vraag: als de gebruikte chemicaliën ook in koffiecreamer gebruikt mogen worden, waarom doet dit proces alle voordelen van bamboe dan teniet?

In een aantal rapporten wordt bamboe viscose wel genoemd, maar echt duidelijke, harde gegevens lijken er niet te zijn. Om een voorbeeld te geven: een rapport van het Nederlandse AgentschapNL becijfert de milieu impact van verschillende soorten textiel. Viscose krijgt in dat rapport 3 verschillende beoordelingen: één met een hogere impact dan katoen, twee met een fors lagere impact. Het hoe en waarom is niet zo duidelijk. Bamboe wordt in het rapport wel genoemd, maar er wordt niet duidelijk gemaakt of de cijfers over viscose op bamboeviscose betrekking hebben. Bovendien wordt watergebruik en een deel van de pesticiden niet meegerekend in de impactanalyse.

Dat maakt het cijfer voor katoen hoogst onbetrouwbaar. Overigens heeft volgens dit rapport wol veruit de grootste negatieve impact op het milieu.
De organisatie MADE-BY, die onder andere opgericht is door het Nederlandse Solidaridad, stopt in een rapport bamboeviscose in de minst milieuvriendelijke categorie, met conventioneel katoen en wol. Dit komt waarschijnlijk omdat het rapport uitgaat van een “worst case scenario” bij de productie van viscose. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen bedrijven die op een verantwoorde of een niet-verantwoorde manier omgaan met het viscoseproces. Daarbij geeft het rapport geen inzicht in de gebruikte methodologie. Ook hier geen duidelijkheid over de vraag: doen de nadelen van het viscoseproces de voordelen van bamboe teniet?

Hoe goed is bamboe vs. katoen?

Katoen staat vanaf het begin van de wedstrijd met 9 – 0 achter. Met name het pesticidegebruik maakt van conventioneel katoen een ecologische ramp. Maar hoe goed is bamboe als alternatief? De plant begint de wedstrijd sterk, maar bij het viscoseproces komen er een aantal tegendoelpunten. Hoeveel? Daar is eigenlijk geen algemeen antwoord op te geven: dat hang helemaal af van de details.

Als de fabriek de chemicaliën die bij het viscoseproces gebruikt worden dumpt in de plaatselijke rivier, is dat bamboetextiel een milieuramp. Als de chemicaliën netjes gerecycleerd worden en ook de werknemers getraind worden om op een verantwoorde manier ermee om te gaan, is de milieubelasting een stuk lager. Bovendien zijn er mogelijkheden om dit proces te verbeteren. Zo is er al een chemisch proces met veel minder belastende materialen. Met dit proces wordt lyocell gemaakt (ook wel Tencel genoemd) , een stof die veel lijkt op viscose. Ook bamboe kan hier als grondstof voor dienen.

Sommige rapporten geven er blijk van dat vaak niet in algemene zin bepaald kan worden hoe groot de milieu-impact is van een vezel is. Het AgenschapNL rapport zegt deemoedig op pagina 31: “Het is erg belangrijk om niet alleen de algemene waarden voor een bepaalde vezel in de overweging mee te nemen. … Het is onmogelijk om op basis van gemiddelden … uitspraken te doen over specifieke individuele gevallen.” Het lijkt erop dat MADE-BY in haar negatieve beoordeling van bamboe hierover uitglijdt: het gebruikt algemene gegevens die in veel individuele gevallen niet kloppen.

Op internet wijzen verschillende commentators erop dat we vooral moeten letten op de totale levenscyclus. Volgens de textielexpert Lorraine Smith hebben claims over de impact van bamboe, katoen of enige andere textiel geen zin als er geen duidelijkheid is over alle aspecten van het proces waarbij een zaadje uiteindelijk een T-shirt wordt. Zij vindt daarom certificaten van groot belang: “Als fabrikanten certificaten hebben om duidelijk te maken dat ze een verschil maken gedurende het proces, dan is het geen greenwashing. Het gaat niet om de vezel, het gaat om de hele levenscyclus van het product.” (Bron: Ecosalon. Een andere expert maakt in Scientific American artikel een zelfde statement).

Voor de acceptatie van bamboe als milieuvriendelijk alternatief zijn certificaten en transparantie dus cruciaal. Fabrikanten en verkopers moeten inzicht geven in hun hele productieketen. Dat geldt overigens óók voor experts en organisaties die een oordeel geven over de milieuvriendelijkheid van bamboe. Op internet zijn veel negatieve oordelen over bamboe te vinden die op weinig concrete cijfers gebaseerd zijn. Het MADE-BY rapport geeft bijvoorbeeld geen duidelijke argumenten waarom zij bamboe net zo slecht classificeren als het bewezen rampzalige katoen.

Bamboe heeft een groot potentieel om onze kleding te verduurzamen. Het is in de basis een materiaal met bijzonder goede eigenschappen voor mens en milieu. Maar om alle schijn van greenwashing te vermijden, moet ook de milieu-impact van het viscoseproces en andere onderdelen van de levenscyclus helder worden. De wedstrijd kan overtuigend gewonnen worden door bamboe als alle spelers — fabrikanten, verkopers en controlerende instanties — doen waar ze goed in zijn.
Ben jij al overtuigd van potentieel van bamboetextiel? Kijk dan ook eens op de website Bamboodaddy.nl 

Gebruikte bronnen

• Organicclothing.com – Bamboo facts
• Organic Trade Association – Cotton and the environment
• Environmental Justice Association – Deadly chemicals in cotton
• Scientific American – Bamboo boom: is this material for you?
• AgentschapNL – Lifecycle assesment of textiles
• Made-by – Environmental benchmark for fibres
• Watmooi – wiki over bamboe
• Treehugger: bamboo far from eco-friendly
• WWF: Cotton Farming
• Ecosalon: bamboo, we hardly know ye
• Lorraine Smith over een “life cycle approach”
• Modint rapport over man-made fibres
• FAO over de “World Bamboo resources”
• UNESCO rapport: The Water Footprint of Cotton

Een bijzondere dank voor Niels Oskam van Rankabrand vanwege zijn constructieve meedenken.