Kunnen bomen denken? Deze vraag stelde ik aan mijn AI-assistent (chatGPT). Niet omdat ik het antwoord niet wist, maar omdat ik nieuwsgierig was naar wat het antwoord zou zijn vanuit de kunstmatige intelligentie hoek. Dat was zoals verwacht: bomen kunnen niet denken zoals mensen dat kunnen (ze hebben namelijk geen hersenen of zenuwstelsel. Maar bomen kunnen wél communiceren via hun wortelstelsel en de schimmels in de bodem.
Dat dit inmiddels een alom geaccepteerde gedachte is, is bijzonder. Want toen de Canadese bosecoloog Suzanne Simard het wood wide web ontdekte in de jaren ’90, werd ze in eerste instantie voor gek verklaard. Inmiddels worden haar TED talks door miljoenen mensen bekeken en is ze gerenommeerd wetenschapper.
Thinking forest
Maar even terug naar de bomen en het denkende bos, want de reden waarom ik die vraag überhaupt intikte was mijn gesprek met kunstenaar Gerbrand Burger. Hij is initiatiefnemer van Thinking Forest. “Die naam heb ik bedacht, omdat ik hoop dat het project een soort denktank of ideeëngenerator wordt die waar anderen ook bij betrokken raken. Maar ook, omdat een bos een intelligent systeem is. En omdat een bos een plek is om te reflecteren, te denken en op ideeën te komen. Een plek om er even uit te stappen en tot rust te komen, zeker als stedeling.”
Wat is het Thinking Forest. Kort samengevat is het een expositieruimte in de buitenlucht waar ecologie, hedendaagse kunst en wetenschap elkaar ontmoeten. Zelf maakt hij er kunstwerken van hout, in balans met de natuur en overgeleverd aan de elementen. Het is dan ook de bedoeling dat ze uiteindelijk vergaan.
Alles is tijdelijk en vergankelijk
“Dat idee creëert wel een spanningsveld in de kunstwereld waar verzamelaars heel veel geld uitgeven aan kunstwerken die eeuwen oud zijn en nog eeuwen moeten meegaan. Maar ik geloof zelf dat we moeten accepteren dat dingen tijdelijk en vergankelijk zijn.”
Gerbrand maakt voornamelijk kunstwerken van hout. “Ik leen het bos als het ware tijdelijk door een werk te maken van het hout, dat te delen met andere mensen en het uiteindelijk terug te geven aan de natuur door het te laten vergaan.” Af en toe gaat hij kijken en neemt hij foto’s. “Nu ziet het er nog goed uit en vinden mensen het een goed verhaal. Maar hoe reageren ze over tien jaar als de werken vergrijsd en overgroeid zijn?”
De levende wereld
Zelf heeft hij trouwens geleerd om het begrip ‘natuur’ niet te gebruiken, omdat we onszelf er met die term buitenplaatsen, terwijl we toch echt onderdeel zijn van die natuur. “Tijdens een reis naar Ierland met filosoof en ecoloog Matthijs Schouten leerde ik om het te hebben over ‘de levende wereld. Dat is inclusiever. Mensen nemen daarbinnen een bescheiden plek in en ook wij hebben – net als de rest van de levende wereld- een beperkte levensduur.”
Als je de geschiedenis van de aarde zou vergelijken met een dag van 24 uur, dan verschijnt de moderne mens pas in de laatste minuten op het toneel. “We zijn behoorlijk naast onze schoenen gaan lopen de afgelopen eeuwen.”
Een museum zonder muren, tussen de bomen
Met zijn werk wil Gerbrand laten zien hoe je kunst kunt maken en presenteren op een manier die verbonden is met de levende wereld. “Ik ga niet naar de bouwmarkt om daar balkjes te halen. Dat voelt niet goed in deze tijd. Ik wil de oorsprong ook bij mijn werk te verwerken. Daarom wilde ik mijn eigen bos vinden om mijn eigen materiaal te oogsten van de bomen daar en het proces erna ook deel uit te laten maken van het werk (het vergaan en verrotten).”
Dat bos, omgedoopt tot Thinking Forest, heeft hij gevonden: het is onderdeel van het landgoed Welna in Epe. “Het is eigenlijk een museum zonder muren, tussen de bomen, in het landschap.” Een idee waar Gerbrand overigens niet als enige mee speelt in de kunstwereld. “Onlangs sprak ik met kunstenaar Germaine Kruip die net terugkwam van een conferentie in Luxemburg die ging over de rol van kunst en duurzaamheid. Ook daar werd gesproken over musea zonder muren, in het landschap en de vergankelijkheid van kunst.”
De connectie tussen kunst en ecologie
In het Thinking Forest wil Gerbrand niet alleen de connectie tussen kunst en ecologie laten zien met werk van verschillende kunstenaars. Maar hij wil er ook kleine events organiseren tussen de bomen waarin bijvoorbeeld gesproken wordt over hoe je als kunstwereld duurzaam werk kan maken en presenteren. Het gesprek is anders als je fysiek in een bos zit.
“Ook als het regent, wil ik de events van Thinking Forest gewoon buiten doen. Dat maakt de beleving nog intenser. Zo organiseerde ik deze zomer een maaltijd in stilte in het bos. Het regende, maar iedereen bleef in z’n regenjas aan tafel zitten en het bleef zo stil. Dan is het contact met de levende wereld nog intenser: de regendruppels op de wijnglazen en in de soep. Het werd daardoor nog bijzonderder.”
De kunstwereld
Er gebeurt van alles in de kunstwereld, maar het zou radicaler moeten, vindt Gerbrand. “Dat is lastig te verwachten van een museum wellicht. En het gesprek op zo’n conferentie, waar je binnen in de airco zit, blijft vaak heel theoretisch en gaat over zaken als duurzaam energieverbruik. Dat is heel goed, maar ik heb het idee dat er een grotere, mentale en innerlijke verandering bij mensen moet plaatsvinden. En die noodzaak beleef je meer als je zelf in het bos staat. Dan maak je het zo concreet mogelijk.”
Gerbrand heeft Germaine Kruip als eerste kunstenaar gevraagd om werk te maken voor de Thinking Forest: zonder schade te berokkenen en in balans en partnerschap met de levende wereld. “Ze maakt veel werk met licht en reflectie, dus dat is interessant.” Als het af is komt er weer een event om het te bekijken.
Foto van Gerbrand Burger en zijn werk op Landgoed Welna, gemaakt door fotograaf Iwan Baan.
Lees ook: Theatervoorstelling ‘De zaak Shell’ geeft een meeslepend inkijkje in de strijd tussen Milieudefensie en Shell.
