De Boomtoren in Utrecht bestaat voor 99% uit hergebruikte materialen

Langs het spoor in Utrecht staat sinds kort de opvallend gele Boomtoren die voor 99% gemaakt is van hergebruikte materialen. Denk aan de gevel met de opvallend gele NS-borden met treintijden. Of de glazen pui, die gemaakt is van oude geveldelen van een autoshowroom uit de wijk Oog in Al. Het 16 meter hoge gebouw is onderdeel van het Hof van Cartesius in hartje Utrecht, dat bijna helemaal circulair gebouwd is. Architect en stedenbouwkundige Charlotte Ernst is één van de initiatiefnemers van het Hof.

Broedplaats voor creatieve ondernemers

“Met het Hof van Cartesius willen we een betaalbare, groene werkplek creëren voor creatieve ondernemers. Maar het is vooral ook ontstaan, omdat we de bouwwereld willen laten zien dat je prima circulair, natuur inclusief en met zo weinig mogelijk afval kan bouwen. Daar zijn we in 2017 mee begonnen. De Boomtoren is het zevende gebouw van het Hof in Utrecht. Aan het einde van dit jaar wordt het achtste gebouw opgeleverd: dat wordt de nieuwe locatie van Buurman, de bouwmarkt waar je hergebruikte materialen kan kopen en workshops kan volgen.”

Bouwen met oude NS-borden

“Ons terrein is inmiddels 5.000 m2, dus dat is flink. We bouwen er gefaseerd, omdat we ook aan het innoveren zijn en dat kost tijd. Zo maken we gebruik van reststromen, die niet per se afkomstig zijn uit de bouw. Denk aan de gele borden van de NS. Daarmee willen we niet zeggen ‘bouw met deze materialen’, maar we willen wel laten zien dat je ‘outside the box’ kan denken. Zo laten we ProRail en de NS zien hoe je hun afvalstromen op een hoogwaardige manier kan hergebruiken. En we maken duidelijk hoeveel afval er überhaupt geproduceerd wordt. Als je alleen al bedenkt hoe vaak de treintijden aangepast worden waardoor er weer nieuwe borden moeten komen.”

Niet goedkoper, ook niet duurder

“Bouwen met ‘afval’ is zeker niet goedkoper, maar het mag ook niet duurder zijn. Anders gaat niemand het doen en dat is wel wat we willen: met onze manier van bouwen anderen inspireren, zodat onze kinderen straks ook nog in een schone wereld kunnen leven. Bij ons is bijna alles hergebruikt of circulair. Dat gaat de bouwwereld niet doen, maar als zij ook maar 1% doen van wat doen, hebben ze al meer impact dan ons hele project.”

“Het is wel een arbeidsintensieve manier van bouwen. Niet zo zeer het plaatsen van een raam of het bouwen van een gevel, maar het proces er omheen. Zo kan je het ontwerp niet helemaal uittekenen om daar dan vervolgens passende, gebruikte materialen bij te zoeken, want die ga je niet vinden. Je moet dingen openlaten.”

Het ontwerpproces is anders

“Het ontwerpteam bestond uit meerdere architecten met hun eigen expertise. Ik was verantwoordelijk voor de totaal visie. Dynamo Architecten zorgde voor het bouwtechnische en de vergunningen. En de Italiaanse architect Alessandro Zena is de ontwerper van de Boomtoren. Tijdens de ontwerpfase wisten we dat we een transparante gevel wilden, maar niet hoe we dat precies gingen invullen. De geveldelen die we daar uiteindelijk voor hebben gebruikt, waren twee jaar geleden al gescout door een projectmanager van de gemeente die de gevel wilde redden toen de garage gesloopt werd. De aannemer kwam vervolgens met het idee om die op elkaar te stapelen om er zo een glazen pui van drie verdiepingen van te maken. Anderen hebben dus invloed op het ontwerpproces: dat moet je als architect kunnen toelaten, anders is het niet haalbaar.”

Het Hof van Cartesius

“Wat uniek is aan het Hof van Cartesius is dat we ook eigenaar zijn van de grond. Dat zie je niet zo vaak bij broedplaatsen voor creatieve, duurzame ondernemers. Meestal krijgen die een tijdelijke vergunning. We begonnen een paar jaar geleden met 30 ondernemers, maar zijn inmiddels uitgegroeid tot 120 ondernemers, die verenigd zijn in een coöperatie. We moeten dus samen beslissingen nemen: dat kan nog een hele uitdaging zijn met zoveel leden. We zijn ook samen verantwoordelijk voor het terrein, dus onderhouden we de tuinen ook samen. Dat is best spannend met zoveel leden. Het kost continu bloed, zweet en tranen en sommige relaties hebben ook echt wel onder druk gestaan, maar dat is inherent aan pionieren.”

“We zijn trots dat we middenin de stad een betaalbare, groene werkruimte voor creatieve ondernemers hebben weten te creëren. Soms vergeet ik hoe bijzonder dat is, omdat ik er zo middenin zit. Als ons achtste gebouw eind dit jaar af is, gaan we ons bezinnen op wat we met de rest van het land gaan doen, hoe we dat gaan ontwikkelen.”

De Boomtoren in Utrecht

Naast de hergebruikte materialen, zoals de gele NS-borden en de imposante glazen pui van garagedeuren, speelt ook de natuur een belangrijke rol bij de Boomtoren in Utrecht. Zo is het gebouw tussen twee bomen neergezet, die in de reguliere bouw omgehakt zouden zijn om ruimte te maken. Ook is de gevel bekleed met ontelbaar veel insectenhotels.

Foto’s: Inez Faber