Haarlemmermeer wil Silicon Valley van Duurzaamheid worden

Er is een hardnekkig misverstand in de politiek: duurzaamheid kost geld. De gemeente Haarlemmermeer laat juist zien dat duurzaamheid loont. Wethouder John Nederstigt kreeg met zijn initiatief ‘Duurzaam Bedrijf’ -sinds 14 september heet dit bedrijf ‘Meermaker’-, geld in beweging voor projecten die zorgen voor economische groei en een lagere CO2-uitstoot. ‘Het geld klotst hier over de plinten. Er is geld genoeg in de markt.’ En het beste nieuws: elke andere gemeente kan het voorbeeld volgen. Wat is het groene geheim van de Haarlemmermeer?
De gemeente Haarlemmermeer is enorm afhankelijk van de economie. Vliegveld Schiphol zit er, net als de bloemenveiling in Aalsmeer. Dat zijn grote werkgevers. Tegelijkertijd heeft de gemeente ook te kampen met een hoge CO2-uitstoot en andere luchtverontreiniging. “We hebben hier voor duurzaamheid één van de grootste proeftuinen. Als onze economie niet verduurzaamt, dan wordt het heel lastig onze sterke concurrentiepositie vast te houden.”
Beter dan de competitie
“Onze diensteneconomie moet het altijd beter doen dan de concurrentie, niet alleen op prijs maar ook op het gebied van toekomstgerichte innovaties. Duurzame veranderingen zijn dan onontkoombaar. In Duitsland zijn de businessmodellen bijvoorbeeld al heel anders omdat bedrijven al voorzien in hun eigen energie. Daardoor zijn de energiekosten dus niet meer variabel, terwijl dat bij ons wel zo is. Bij ons vormen energiekosten al 20% van de vaste lasten terwijl dat 10% was. Duitsland heeft ons daarmee 30 procentpunt op kosten ingehaald.”
De gemeente Haarlemmermeer heeft daarom een stevige duurzame ambitie. Het wil het Silicon Valley van duurzaamheid worden. John Nederstigt: “Ik heb een tijd in de VS gewoond. Ik weet dat de overheid samen met universiteiten de basis legde voor het ontstaan van Silicon Valley. Verbindingen tussen de overheid, wetenschap en het bedrijfsleven zijn enorm belangrijk. We hebben daarom de beste universiteit van de wereld op het gebied van duurzaamheid, de Arizona State University (ASU, red.), aan ons gebonden. Het ASU heeft hier in januari dit jaar een educatief onderzoeks-en kenniscentrum geopend waar internationale kennis gebundeld en gedeeld wordt om duurzaamheidsvraagstukken op te lossen. Dit centrum [Het Global Sustainability Solutions Center (GSSC), red.] legt de basis voor de ontwikkeling van hoger onderwijs in Haarlemmermeer en de regio. Dit is het eerste van 3 centra in de wereld die ASU wil openen, met in totaal bijna 30 miljoen aan investeringen.”
Wheel of sustainability
Met deze samenwerking geeft de gemeente Haarlemmermeer vorm aan de visie van wethouder Nederstigt die hij samenvat in het zogenaamde wheel of sustainability. Dit wiel werkt als volgt: een duurzame samenleving kan alleen bestaan met een duurzame economie. Maar voor een duurzame economie is kennis en kunde nodig op het gebied van duurzaamheid. Door deze kennisontwikkeling op het gebied van duurzaamheid ontstaan duurzame innovaties. Deze duurzame innovaties dragen dan weer bij aan een nog duurzamere maatschappij, die op zijn beurt weer vraagt om nog een duurzamere economie. Dit vliegwiel wil de gemeente Haarlemmermeer in gang zetten en houden.
Positiviteit
Wethouder Nederstigt denkt dat dit wiel alleen in beweging komt als de gemeente burgers en bedrijven bij de ambities betrekt. “Je kunt ambtenaren met de trein laten reizen, maar het heeft veel meer impact als duizenden inwoners met de trein willen. Het idee moet breed omarmd worden. Je bereikt veel meer met duizenden inwoners en bedrijven dan alleen met een gemeentelijke organisatie van bijna 1000 mensen.”
Bij zijn pogingen om burgers en bedrijven mee te krijgen in de duurzame ambities kiest wethouder Nederstigt voor een positieve benadering. “Ik geloof dat het wervende verhaal voor duurzaamheid in positiviteit zit. Je kunt wel beginnen over luchtvervuiling en klimaatverandering, maar ik wil geen schrikbeeld voorhouden. Met positieve dingen kun je veel meer bereiken, niet met een vingertje.”
Het kost de wethouder weinig moeite om positief te zijn over duurzaamheid. Vraag hem naar succesvolle economische cases en hij somt het ene na het andere voorbeeld op. “Neem ons kantoorgebied, Park 20|20 op Beukenhorst-Zuid. Iedereen die daar gaat zitten moet vergaande duurzame maatregelen nemen. Ondanks de crisis in de bouw gaat de grond gaat daar nog steeds als warme broodjes over de toonbank. Want de praktijk laat zien dat de panden die daar worden neergezet goedkoper zijn, zowel in bouw als exploitatie. Voor het gebouw van Bosch Siemens Haugeräte is bijvoorbeeld 30% minder beton gebruikt. De markt heeft de kostenvoordelen inmiddels in de gaten en dus is een plek op het kantoorpark gewild. Ook projectontwikkelaar Delta heeft het park geen windeieren gelegd. Vier á vijf jaar geleden had dit bedrijf nog 20 concurrenten. Er zijn nu nog 4 projectontwikkelaars over en één er van is Delta. Je ziet ook hele andere financiële constructies. Het gebouw van Fifpro heeft een façade van zink. Die is geleased, niet gekocht. Zo krijg je dus een heel andere kostprijs van een gebouw.”

Meermaker (voorheen Duurzaam Bedrijf) maakt van 3 miljoen 33 miljoen euro
Om duurzame bedrijvigheid in de Haarlemmer te stimuleren heeft de gemeente Meermaker in het leven geroepen. Voor dit participatiefonds had Haarlemmermeer 3,3 miljoen beschikbaar. John Nederstigt: “Dat geld zat nog in een ouwe sok, zeg maar. Het was budget gereserveerd voor duurzaamheidsbeleid. Wij hebben daar een participatiefonds mee opgezet. We verstrekken geen subsidies. Bedrijven mogen meedoen aan het fonds, maar dan moeten ze zelf ook kapitaal meebrengen. Dat kan ook, want ze hebben vaak zelf al een deel van de investering rond. Het fonds bestaat uit een mix van bedrijven met een hoog en laag risico. Elk initiatief draagt bij aan energiebesparing, duurzame energie opwekking, CO2-reductie of duurzame innovatie in Haarlemmermeer. Zo hebben we het fonds al laten groeien tot 33 miljoen euro. Dat geld wordt in de lokale economie gepompt en levert nieuwe bedrijvigheid op met een lagere CO2-uitstoot.”
Hoewel de participatie van burgers en bedrijven essentieel is, vindt wethouder Nederstigt de rol van de overheid op een paar terreinen cruciaal. Denk bijvoorbeeld aan de transitie van een lineaire naar een circulaire economie. John Nederstigt: “Elke belangrijke overgang naar een nieuwe economie is aangejaagd door de overheid. De markt kan het niet in zijn eentje. Bedrijven denken in kwartalen, niet in termijnen van 20 jaar. Enkele grote bedrijven daargelaten. De rol van de overheid verandert hierdoor. We moeten het proces aanjagen, faciliteren, aandacht geven en de druk er op houden. Dat laatste is een mooi voorbeeld van wat de overheid echt kan veranderen. Ik kom zelf uit het bedrijfsleven, daar begint het werk pas als een businessplan akkoord is bevonden. Bij de overheid heb ik soms het idee dat je als wethouder klaar bent, wanneer het besluit is genomen om iets te doen. Maar ik vind juist dat echte verandering alleen plaatsvindt als je er zelf intensief bij betrokken bent. Ik probeer daarom ook heel resultaatgericht te sturen met behulp van een jaarlijkse duurzaamheidsmonitor. Zo kun je onderweg bijsturen. Met doelstellingen voor 2020 of 2050 kun je zaken makkelijker voor je uitschuiven. Dat maakt je minder alert. Nu niets doen in duurzame verandering, betekent dat we later meer moeten doen, tegen een hogere prijs.”
Ook in andere gemeentes
Een succesvolle omschakeling naar een duurzame economie komt alleen van de grond als het in alle facetten van het beleid wordt verankerd. Klinkt als een intensieve opgave, maar volgens John Nederstigt kunnen andere gemeentes de aanpak van Haarlemmermeer heel goed navolgen.
“Die 33 miljoen die wij ophalen met ons fonds, zoiets kan in elke gemeente. Elke gemeente kan een revolverend fonds zoals Meermaker beginnen. Nou, tel uit je winst. De risico’s zijn heel overzichtelijk. Wij krijgen nu al aflossingen van leningen en dat gaat gewoon in nieuwe projecten. En als ‘t straks allemaal loopt, dan kan het fonds worden omgezet in een lening die een bank kan overnemen. Het is niet voor niets dat de rijksoverheid interesse heeft in ons concept.”
Tot slot benadrukt John Nederstigt graag nog één keer dat duurzaamheid loont. “Burgers betalen lagere lasten, bedrijven hebben meer werk en de CO2-uitstoot neemt af. In de Haarlemmermeer hebben wij 6% economische groei en een dalende CO2-uitstoot.”