Wat is de zuiverende werking van houtskool?

Vorige week maakte ik met een vriendin een wandeling door de drassige weilanden boven Amsterdam, want dat is tegenwoordig hoe je afspreekt: in de natuur. Terwijl we op een bankje uitkeken over het IJ en thee dronken uit een meegebrachte thermos, vertelde ze dat ze haar water tegenwoordig filtert met een stuk houtskool. Ik ken het verschijnsel. Tijdens mijn yoga teacher trainingen liep menig meisje met houtskool en edelstenen in een fles water rond. Maar ik heb het zelf nooit uitgeprobeerd. “Het water smaakt er echt beter door,” vertelde mijn vriendin. Maar wat is dan de zuiverende werking van houtskool? Ik ging op onderzoek uit.

Houtskool als waterfilter

Het filteren van water met houtskool is verre van nieuw. In de 19^e eeuw maakten Britse keramiekfabrieken al filters, die over de hele wereld werden verkocht. In oude apotheken of drogisterijen vind je er nog wel eens eentje. Bovenin zit dan een soort vergiet voor de houtskool, dat als waterfilter dienst deed.  Tegenwoordig heb je dat allemaal niet meer nodig. Je koopt gewoon een stuk vacuum verpakt actieve houtskool, stopt dat een aantal uur in een fles of kan water et voilá: gezuiverd kraanwater.

Zwarte broodjes

De zuiverende werking van houtskool kennen we uit het medicijnkastje. Het kan giftige stoffen uit het lichaam absorberen en kan daardoor bijvoorbeeld helpen tegen diarree, voedselvergiftiging of een overdosis medicijnen. Een paar jaar geleden sprong de voedselindustrie massaal in op deze ontgiftende werking van houtskool en voegde het (bijna letterlijk) overal aan toe. Van broodjes tot pannenkoeken, van pizza tot koekjes en van ijsjes tot drankjes: houtskool in eten was hip ’n happening. Hoewel niet iedereen even goed kon uitleggen waarom een zwart broodje gezonder zou zijn dan een ‘gewoon’ bruin broodje.

Actieve kool

Ik vroeg het een keer in een restaurant waar ik ongevraagd een hip zwart sesambroodje bij mijn vegaburger kreeg. Niemand kon me vertellen waarom houtskool zo gezond was en dus ging ik op onderzoek uit. Allereerst moeten we onderscheid maken tussen de houtskool die je op de bar-b-q legt en actieve (houts)kool. Dat laatste wordt gemaakt van hout, maar kan ook gemaakt worden van ander organisch materiaal zoals kokosnootschillen, dat op hoge temperaturen verwarmd wordt. Vervolgens wordt het geoxideerd. Daardoor krijgt het oppervlak veel kleine gaatjes waardoor het poreus wordt en als een soort spons chemicaliën en gifstoffen kan opnemen. Het wordt dus actief.

Absorberend vermogen

Het probleem is alleen dat actieve (houts)kool niet zo kieskeurig is. Naast het opnemen van toxische stoffen, kan het ook vitaminen en mineralen opnemen en kan het zelfs (bij het innemen van grote hoeveelheden) de werkende stoffen van medicijnen absorberen waardoor die minder goed hun werk kunnen doen. Trudy Voortman (voedingsonderzoeker aan het Rotterdam Erasmus MC) stelde drie jaar geleden al in het AD dat actieve houtskool vooral een medicijn is dat effectief is bij acute vergiftigingen. Maar waarom zou je medicijnen innemen als je nergens last van hebt? Ook op de BBC lees ik dat het lichaam prima in staat is om zelf gifstoffen op te ruimen en dat een dagelijkse hoeveelheid actieve kool in je dieet echt niet nodig is om dat voor elkaar te krijgen.

Marketingwaarde

In New York City kwam in 2018 zelfs een verbod op het toevoegen van actieve houtskool aan voeding, op advies van de dienst voor volksgezondheid. En daarmee kwam er een abrupt einde aan de populaire Instagram- en Pinterest-posts van zwarte bagels, gebakjes en ijsjes. Nou ja, dat is natuurlijk niet helemaal waar, want de wereld is groter dan de big apple alleen. Wie zoekt op #charcoalfood vindt de prachtigste plaatjes van gitzwarte broodjes, nacho’s, pasta, dumplings en zelfs kaas. En dat is dan ook wat toegevoegde houtskool vooral doet, volgens de BBC: het voegt esthetiek toe en vertegenwoordigt in die zin dus vooral marketingwaarde als het gaat om voeding.

Tandpasta

Actieve kool beperkt zich overigens niet tot voeding. Vanwege diezelfde zuiverende kwaliteiten wordt het ook in cosmetica gebruikt, zoals gezichtsmaskers of tandpasta. Het is misschien even wennen: je tanden poetsen met zwarte pasta, maar er wordt beweerd dat juist die zwarte kool het meest hardnekkige vuil aantrekt en losweekt. Koffie-, thee- en wijnaanslag verdwijnt er als sneeuw voor de zon mee en wat overblijft zijn parelwitte tanden. Of toch niet? De British Dental Journal maakte vorig jaar korte metten met die claim en zette houtskooltandpasta weg als een marketingtruc: Don’t believe the hype. Het is niet bewezen dat het je tanden witter maakt en wat kwalijker is, volgens de British Dental Journal, is dat er geen fluor in deze tandpasta’s zit en dat is volgens de BDJ onmisbaar voor gezonde tanden.

Water

Terug naar het zuiveren van water met een stuk actieve houtskool. Dat het materiaal een zuiverende werking heeft, lijkt boven kijf. En omdat het in dit geval het water zuivert (en niet je maag en darmen) lijkt mij dat bovengenoemde bezwaren (over het zuiveren van mineralen en vitaminen) niet gelden. Rest alleen nog de vraag of het filteren of zuiveren van kraanwater in Nederland überhaupt nodig is. Daar verschillen de meningen over.

Wat zijn jouw ervaringen met het gebruik van actieve houtskool? Laat het ons weten door hieronder een reactie achter te laten.