Kris Verburgh: De Voedselzandloper

Er is nu eindelijk een dieetboek verschenen, dat iets meer hout snijdt dan de pseudo-diepzinnige babbeltjes van bijvoorbeeld meneer Atkins en meneer Montignac. Pseudo, omdat zij hun theorieën wel onderbouwden met onderzoeksgegevens. Maar, zo laat Kris Verburgh ons zien in zijn boek De Voedselzandloper, je hebt onderzoeken en onderzoeken. Velen zijn gesponsord door bijvoorbeeld de melkindustrie. Of werden kortdurend bij een beperkte groep uitgevoerd. Of haalden vanwege beperkt belang nooit gezaghebbende wetenschappelijke tijdschriften. Verburgh pakt het anders aan.

Hij haalt zo veel mogelijk gerenommeerde en recente onderzoeken aan, die in topbladen zijn verschenen, zoals The Lancet, en de toets van de wetenschappelijke kritiek dus glansrijk kunnen doorstaan. En dat leidt tot heel andere conclusies dan vlotte dieetpraatjes ons vaak willen doen geloven. Antioxidanten zijn bijvoorbeeld niet zaligmakend. Vaak zijn het eerder bioflavonoïden, die het goede werk verrichten. Wie naar gedegen onderzoek kijkt, ontdekt bijvoorbeeld ook dat groene thee niet heilzaam is vanwege de antioxidanten, maar vanwege heel andere eigenschappen. En zo is er meer.

Veroudering

Bijzonder aan De Voedselzandloper is dat het de nieuwste inzichten uit de gerontologie (verouderingsleer) en de voedingsleer combineert. Na ons dertigste, stelt Kris Verburgh vast, laat Moeder Natuur ons lichaam in de steek. Hij bedoelt het vast niet letterlijk. Anders zouden we allemaal kort na ons dertigste dood neervallen. Dit, terwijl mensen hun dertigste levensjaar soms met een factor 4 overleven, die enkelingen worden wel 120. Dat veroudering begint rond je dertigste staat echter wel vast. En voeding speelt hierin een belangrijke rol.
Om precies te kunnen begrijpen wat het effect is van bepaalde voeding, moe je weten wat er in een mensenlichaam gebeurt als er voedsel naar binnen gaat. Verburghs uitleg gaat tot op het DNA. Hij vertelt het ‘hele’ complexe, biochemische verhaal van de spijsvertering, inclusief de implicaties voor het verouderen. Pittige kost die zeker de helft van het boek beslaat.
Boeiend genoeg, want hierdoor begrijp je ook hoe het kan dat op cellulair niveau, griezelig genoeg ook in de hersenen, voortdurend kleine ontstekingen en bloedingen aan de gang zijn. Het lichaam ruimt die ook voortdurend op, normaal gesproken. Suikers, verkeerde vetten, gifstoffen en verkeerde koolhydraten sturen deze subtiele processen echter in de war.

Antioxidanten

Verburgh suggereert dat het wel zo verstandig is de lichaamseigen antistoffen aan het werk te zetten in plaats van je voortdurend vol te stoppen met antioxidanten en aanverwanten ‘van buiten’. Je kunt deze activeren met sporenelementen, vitaminen en mineralen. Bij een tekort daaraan gaat het bergafwaarts met de afweer. Verontrustend is de bewering dat je pas pijn of ongemak voelt, als het vernietigingsproces al een stuk op gang is. Een sub-optimale gezondheid is dus niet goed genoeg, je moet voortdurend streven naar het optimale. Hoe doe je dat?

Optimale gezondheid

Uit dit vrij dikke boek vallen wel wat vuistregels te distilleren. Om te beginnen niet te veel eten. Meer eten dan het lichaam nodig heeft belast hart, vaten en organen en die moeten een heel leven mee. Verder de inname van dierlijke eiwitten beperken, maar weer niet helemaal afbouwen. Dagelijks heb je een hoeveelheid nodig zo groot als het rondje dat je kunt maken met duim en wijsvinger. Een van de belangrijkste conclusies na het lezen van De Voedselzandloper is dat hoe meer glycemische pieken je in je leven doormaakt, hoe meer kans op suikerziekte en hoe sneller je veroudert. Suiker is een groter kwaad dan vetten, want suikermoleculen plakken aan bloedvatwanden vast en aan cellen die juist de afweer verzorgen.

Havermout

Nu is Verburgh gelukkig geen onaantastbare autoriteit. Lichtelijk komisch wordt het bijvoorbeeld als hij havermout aanprijst als het meest ideale ontbijt. Op de internationale glycemische index (bron: A healthy Life) scoren immers kiembrood (10-20), roggebrood (40) en quinoa (35) veel lager dan havermout (met 55 net in de ‘gevarenzone’) en zijn dus glycemisch gesproken veel gezonder. Ook glasnoedels  scoren slechts 35 punten. Zie verder deze lijst.
Een ander belangrijk puntje: haver, en havermout, bevatten veel fytinezuur. Verkeerd gegeten, blijft die fytinezuur er in zitten en dit kan  leiden tot botontkalking (rachitis). In het haver etende Groot-Brittannië kwam dit veel voor, vandaar de naam ‘Engelse Ziekte’. Correct bereid, is haverpap echter zeer gezond. Correct bereid betekent: eerst een nachtje  laten fermenteren in water, wat yoghurt en een schep roggemeel. Het fytinezuur wordt namelijk pas afgebroken met het stofje fytase. Haver heeft weinig fytase, rogge heel veel, vandaar. Wie het goedje afgiet en daarna opkookt, weet dat hij een gezond ontbijt eet. Havermout heeft vele gezondheidsvoordelen; zo schijnt het ontstekingsremmend te werken op de luchtwegen.

Witte bonen en ingeblikte vis

Verburgh vindt, getuige zijn recepten achterin het boek, makreel uit blik en witte bonen een goed avondmaal. Een mens moet iets over hebben voor zijn gezondheid. Benieuwd hoe lang het duurt voor de havermout, witte bonen en ingeblikte vis ook zijn neus uit komen. Er vallen werkelijk veel lekkerder dingen te verzinnen met dezelfde voedings- en gezondheidswaarde. Vermoedelijk is hij niet de beroerdste om dat te beamen.

Biologisch

De klassieke Vedische keuken biedt veel moois, maar wie dichter bij huis blijft, neme verse vis van de markt met gestoofde seizoensgroenten, peulen en kruiden uit de tuin en vers fruit. En biologisch natuurlijk. Kris’ aanbeveling om bij supermarktgroente de bestrijdingsmiddelen even onder de kraan af te spoelen is een lachertje. Die gifstoffen zijn in verschillende fasen van het groeiproces er op gegooid en zitten diep in het plantenweefsel.  Die krijg je er ook na een uur spoelen of koken ook niet meer uit. Kies gewoon biologisch.

Soja

Ook voor de sojamelk die Kris aanprijst loop ik niet warm. Naast dat het mij niet smaakt, is soja omstreden vanwege onder andere de fyto-oestrogenen en bestaat er een verband tussen consumptie van bepaalde sojaproducten en dementie. Dit geldt niet voor gefermenteerde sojaproducten zoals tempeh. Kris kent deze onderzoeken ook en maakt dan ook een voorbehoud voor sojakaas, maar breidt dit niet uit naar sojamelk en –yoghurt. Terwijl dit eveneens ongefermenteerde vormen zijn.
Hij heeft zich op soja gestort omdat hij melkproducten ongezond acht en wat betreft zoete koemelk heeft hij denk ik een punt. Moeten we de nadelen van yoghurt niet afwegen tegen soja? Misschien dacht Kris: wat moet ik anders nog door mijn havermout doen om het een beetje eetbaar te maken? Zuivel wijst hij af met het argument dat koemelk bedoeld is voor kalfjes en niet voor mensen. Alleen kaas, wat gefermenteerde zuivel is, mag van hem. Waarom gefermenteerde zuivelproducten als yoghurt en kwark (heel jonge kaas) dan wel verkeerd zijn, maakt hij niet duidelijk.

Paleolithicum

Basis voor De Voedselzandloper is de theorie dat de mens ontstond in de vlaktes van Oost-Afrika waar hij de veilige beschutting van het oerwoud had verlaten en als jager-verzamelaar aan zijn kostje moest komen. Die periode noemt men het paleolithicum of de Oude Steentijd. Toch noemt Verburgh het voedingspatroon dat zijn boek aanprijst, geen paleo-dieet.
Onze spijsvertering, stelt hij,  is nog steeds gebaseerd op wat we toen aten. De aanhangers van het paleo-dieet maken volgens hem een denkfout door zoveel vlees te eten. Zo veel vlees was helemaal niet beschikbaar en onze verre voorouders aten vooral plantaardig voedsel. Feiten over langlevende personen in archaïsche gemeenschappen bevestigen dit. Hij verwijst hier naar het Amerikaanse onderzoek naar de Blue Zones. Dit zijn plekken op aarde waar al sinds mensenheugenis de mensen er in uitstekende gezondheid een zeer hoge leeftijd bereiken. Hij stelt dat in die Afrikaanse vlaktes geen melk, boter en brood voorhanden waren. Maar yoghurt en brood zijn in Blue Zones geen taboe.
Om de gezonde levenswijze compleet te maken, legt Kris, alweer geïnspireerd door de Blue Zones, uit dat socialiseren, meditatie (of verstilling) en lichaamsbeweging onmisbare factoren zijn bij het fit oud worden. Zij gelden als belangrijke stress reducerende factoren. Nervositeit en voortdurende spanning zorgen voor oxidatieve stress die een lichaam los van voeding snel doet verouderen. Stress kan veroorzaakt worden door een verkeerde lichaamshouding, psychisch lijden, een ongezonde werkomgeving etc.

De Zandloper

Naast dat veel informatie voor lezers nieuw zal zijn, is een andere opsteker de grote leesbaarheid van De Voedselzandloper, ondanks de stevige wetenschappelijke lading. Hij kiest niet voor de gemakkelijke weg, loopt die af en struikelt slechts enkele keren. En hij spreekt zichzelf tegen door dit geen dieetboek te noemen. Dat is het wel; veel van zijn aanbevelingen zijn wel degelijk gericht op afvallen. Als je bijvoorbeeld zijn aanbevelingen wat betreft de reductie van koolhydraten (helemaal geen brood, pasta, aardappelen meer) al te rigide opvat, zouden zelfs op den duur anorexia-achtige situaties kunnen ontstaan. Je kunt immers niet zonder meer alle koolhydraten vervangen door slechts havermout, peulvruchten en groenten. Ook in de Blue Zones eten mensen gewoon brood en rijst. Ze eten er alleen hun buikje niet mee ‘rond’, en zo zou je Verburghs advies moeten opvatten. Overigens raadt Verburgh zelf aan een arts te raadplegen als u als lezer overweegt uw hele voedingspatroon om te gooien.
De schrijver van dit leerzame, soms wat doordraverige boek heeft zijn best gedaan het zo verantwoord en afgewogen mogelijk te schrijven en dat siert hem. Soms doet het denken aan Maarten ’t Harts Dovemansorendieet, met dit verschil dat bij ’t Hart de ironie er duimendik op zit. Zoals gezegd, het boek is niet zonder miskleunen (wel kaas, geen yoghurt; wel soja en havermout, geen quinoa en kiembrood). Een hoofdstuk over hoe je De Voedselzandloper kunt combineren met een levensstijl voor fijnproevers had voor mij het boek compleet gemaakt.