Martine Vonk: “Voor duurzaamheid heb je een gemeenschap nodig”

Martine Vonk werkt als inspirator, onderzoeker en adviseur aan haar passie voor duurzaamheid. Bij de aankomende verkiezingen staat ze kandidaat voor de Christenunie, op nummer 12. Vanuit haar eigen bedrijf VONK zoekt ze naar wat mensen drijft en inspireert tot duurzame keuzes en houdt ze zich bezig met allerlei duurzame initiatieven bij verschillende opdrachtgevers zoals de EO en Landschap Erfgoed Utrecht. In 2011 promoveerde zij aan de VU op het onderwerp duurzaamheid en kwaliteit van leven. Om te onderzoeken waar die twee bij elkaar komen deed ze veldonderzoek bij religieuze gemeenschappen met een relatief lage ecologische voetdruk; onder andere bij de Amish, Franciscanen en Benedictijnen. Martine is christen, groeide op een boerderij op en studeerde milieukunde in Nijmegen. Spiritualiteit heeft voor haar altijd al een belangrijke rol gespeeld.
Blogger Roza zoekt voor hetkanWel naar de spirituele drijfveren van groene denkers en doeners. Dit is het zevende interview in de serie. Interviews met Jan Rotmans, Marijke Kuipers, Tom Vroemen, Nils Roemen, Kees Klomp en Marcel Dicke publiceerde zij al eerder. 
Martine Vonk: “Ik denk dat spiritualiteit voor veel mensen meespeelt, ook al benoemen ze dat niet zo. Je hebt natuurlijk religies, maar spiritualiteit gaat verder dan simpelweg religie. Dat is misschien waarom het bij mensen wat weerstand oproept. Spiritualiteit heeft te maken met: hoe kijk je naar jezelf en naar de wereld? Dat soort vragen, daar denk ik natuurlijk ook over na.
Ik ben religieus opgevoed, dus dan krijg je net als iedereen een visie en bepaalde waarden mee. Je gaat daar zelf mee verder, je ontwikkelt daar je eigen visie op. Ik denk dat er nog een hele andere dimensie bestaat die van een heel andere orde is. Hoe dat komt en hoe die eruit ziet dat kan ik niet benoemen. Voor de herkomst van de aarde volg ik met belangstelling de wetenschap. Maar ik denk wel dat leven van God komt, dus leven is voor mij iets heel puurs en kostbaars.
Omdat ik denk dat wij onderdeel zijn van een groter geheel, maakt dat ik me als mens bescheiden voel. Het gaat mij niet slechts om het

genot hier, ik heb het idee dat het doorgaat. Voor mijn gevoel leef ik niet alleen in het hier en nu hier en nu, ook andere dingen zijn van waarde. Ik kijk anders naar geld, mensen, tijd. Het gaat mij niet om rijkdom of materiële dingen. Uit onderzoek blijkt ook dat geld uiteindelijk geen blijvend geluk geeft. Boven de grens van 15.000 dollar per jaar blijkt een toename in geld niet te leiden tot een toename in geluk en welzijn.
Ik kan geluk heel goed ervaren op momenten dat ik met mijn man en dochter wandel en denk: we hebben het goed samen. Soms zijn er veel dingen op de wereld die je aandacht eisen en zo’n moment relativeert dat. Het is heel belangrijk die geluksmomenten te hebben, want je kunt niet alle problemen van de wereld op je schouders meetorsen. Ik hoop dat op andere plekken waar mensen materieel armer zijn, ze daar ook geluksmomenten kennen.”
Spirituele ervaringen
“Als kind had ik al spirituele ervaringen, maar toen benoemde ik het nog niet zo. Je hebt soms dat je ergens loopt en stil wordt, overvallen wordt door de grootsheid. Als kind wilde ik een keer alleen een kerk binnen gaan en ik zag op de muur een schaduw van een kruis. Ik was daarvan onder de indruk. Ik vroeg mezelf af: laat God zien dat hij er is?
Nu heb ik dat nog steeds, als ik bijvoorbeeld buiten ben in een park, op de heide of onder een boom zit. Of in een mooie ruimte zoals een stiltekapel. Dan kunnen sommige dingen even heel onbelangrijk worden. Dat zet alles in proportie. Ik kan alleen maar spiritualiteit ervaren als ik ruimte neem voor bezinning. Als ik dat vergeet, raakt spiritualiteit ook op de achtergrond. Spiritualiteit is ook op adem komen en ademen, naar ‘ruach’, voor geest, spirit. Die beeldspraak vind ik mooi. Je moet het dus opzoeken: openstaan voor die andere dimensie. In mijn geval is dat de Geest van God. Ik ervaar spiritualiteit door te bidden, heel concreet. Ik voel soms ook dat ik geleid wordt. Ik krijg geen briefje uit de hemel, maar wel het gevoel van: dit is oké, dit niet.
Maar spiritualiteit draait niet alleen om mij zelf, het is ook zoeken hoe het leven in elkaar zit. Het heeft ook te maken met je plek weten. Als ik bijvoorbeeld in de tuin werk, met onkruid of zo. Bezig zijn met die wezenlijk kleine dingetjes roept het besef op: als mens ben ik ook de natuur. De eerste mens werd ook Adam genoemd, rode aarde. Ik adem de lucht en eet het voedsel, dus die verbondenheid met de aarde is voor mij juist belangrijk. Ik ben een mens en het diepste wat ik kan doen is dat ik God eer bewijs. Dat doe ik door mijn manier van leven. Door alles wat ik doe om me heen te wijzen naar de Schepper. In die zin zie ik duurzaamheid ook als een stukje aanbidding van diegene die het gegeven heeft.”
Levensloop en inspiraties
“Als je op een boerderij woont ben je veel buiten en werk je met de seizoenen. Dat heeft me achteraf gezien wel gevormd. Je staat dan dicht bij het leven, maar ook bij de dood. Je leert dat je niet alles in de hand hebt: dat je van alles kunt voorbereiden maar als er geen regen valt houdt het op.
Ik heb een heel sterk rechtvaardigheidsgevoel, dus toen ik voor mijn studie koos, milieukunde in Nijmegen, appelleerde dat daar wel aan. Ik vond het ongelofelijk om te zien dat de welvaart constant maar toenam, en de prijs die het kostte. De prijs voor mensen maar ook de natuur: hoe rücksichtslos we daarmee omgaan.
Ik volgde een vak over wereldvraagstukken van de antropoloog Gerrit Huijzer, dat was een man die leefde zijn visie uit. Hij liet

ons een plaatje zien van de wereldconsumptie in de vorm van een taart. Tachtig procent daarvan werd opgesnoept door de twintig procent rijkste mensen. Dat heeft er bij mij ingehakt, dat onrechtvaardige beeld kwam daarin zo naar voren.
Tijdens mijn studententijd dacht ik opeens: waarom koop ik niet biologisch? En ik had toch niet zoveel geld dus ik kocht tweedehands kleding. Toen ben ik ook de link gaan leggen met mijn geloof, duurzaam leven heeft alles te maken met omgaan met de wereld, dacht ik. Wat vind ik nou voor wortels in mijn geloof? En als je dus gelooft in God, wat betekent dat dan? Als je zegt: ik wil mijn naasten lief hebben, wie zijn je naasten dan? Mensen, de natuur? Dan blijkt er in de Bijbel heel veel te staan over zorgen voor de aarde. Ik kreeg de passie om dat binnen die doelgroep onder de aandacht te gaan brengen. Dus heb ik Time To Turn opgericht,  een organisatie om christelijke jongeren te inspireren tot een duurzame levensstijl. En uiteindelijk heb ik ook mijn promotieonderzoek in dat gebied opgezet.”
Gemeenschap als voorwaarde voor duurzaamheid
“Ik wil met zinvolle dingen bezig wil zijn. Dingen die ik in gang kan zetten, richting duurzaamheid en rechtvaardigheid. Ik zou het heel leuk vinden om mijn eigen voedsel te produceren, samen met een community. Daar ben ik met mijn gezin ook lokaal mee bezig, samen met een zorgcentrum. Ik vind het ontspannend en het brengt mensen bij elkaar.
Je kunt met technologie en geld ver komen, maar uiteindelijk zullen die existentiële vragen van de mens gesteld moeten worden om over te gaan op duurzaamheid. In 1967 verscheen er een artikel: The historical roots of our ecologic crisis, van Lynn White. Hij zegt dat de milieucrisis wortels heeft in het christelijke denken. Daar zit een kern van waarheid in. Ik denk dat het breder is dan dat, het gaat om een cultuur die mede is gevormd door christelijk, maar ook door Grieks denken. Maar wil je die crisis oplossen moet je terug naar de wortels van het probleem. Dat heb ik gedaan met mijn proefschrift. Ik ben op zoek gegaan naar christelijke communities waar andere waarden heersen, die leiden naar duurzaamheid. Dan merk je toch dat wij individualistisch zijn geworden. Dan zul je nooit iets oplossen wat jou iets gaat kosten, maar de rest iets oplevert, tenzij je op een dieper niveau gemotiveerd bent. Er zal dus ergens die omslag gemaakt moeten worden naar de gemeenschap.
Spiritualiteit in je eentje volhouden is ook heel zwaar, je hebt mensen nodig met wie je dat samen kunt beleven. De mens is wat dat betreft ook een gemeenschapswezen. In je eentje aan duurzaamheid werken, werkt nauwelijks. Je ziet de effecten niet en het voelt vrij zinloos. Om duurzaamheid vorm te geven, daar heb je een gemeenschap voor nodig. hetkanWel doet dat natuurlijk ook heel sterk.”
Lees ook
Waarvoor sta je ’s ochtends op? Over spiritualiteit in organisaties
Marcel Dicke geniet van de kleine dingen in het leven: zoals insecten eten
Genot zijn we gaan aanzien voor geluk, volgens boeddhist Kees Klomp
Blogger Roza zoekt voor hetkanWel naar de spirituele drijfveren van groene denkers en doeners. Dit is het zevende interview in de serie. Interviews met Jan Rotmans, Marijke Kuipers, Tom Vroemen, Nils Roemen, Kees Klomp en Marcel Dicke publiceerde zij al eerder.