Nu de herfstregens tegen de ramen slaan en het zichtbaar eerder donker wordt, krijgt ook de straatverlichting weer een belangrijke rol. Zo zorgt het (zeker bij vrouwen) voor een gevoel van veiligheid op straat als je ‘s nachts naar huis fietst of loopt. Dankzij de introductie van goedkope led verlichting schijnen we er flink op los en is Nederland inmiddels één van de lichtste plekken op aarde. De Melkweg is dan ook lastig waar te nemen vanuit ons land, simpelweg omdat het nooit meer echt donker wordt. Wat één van onze lezers bij de vraag bracht hoe vervuilend al die straatverlichting eigenlijk is. We zoeken het uit.
Het energieverbruik van straatverlichting
De meest voor de hand liggende vorm van vervuiling door straatverlichting (of licht in z’n algemeenheid) is natuurlijk het energieverbruik. Om licht te hebben, moet energie opgewekt worden en daar komt CO2-uitstoot bij kijken. Als de gemeente gebruik maakt van led verlichting, wordt daarmee gemiddeld zo’n 38% aan energie bespaard. Dat is dus beduidend minder vervuiling. Een andere manier om energie te besparen (naast het overstappen op led verlichting) is het dimmen van de straatverlichting na bijvoorbeeld 23.00 uur ‘s avonds (als er minder mensen op straat zijn). Dat bespaart zo’n 62%, terwijl het werken met bewegingssensoren (waarbij het licht alleen aanspringt als er iemand voorbij komt) zo’n 74% bespaart.
Kortom: straatverlichting kan redelijk milieuvriendelijk qua energieverbruik, maar nog niet alle gemeenten zijn overgestapt op led verlichting, dimmers of bewegingssensoren. Dat is namelijk een behoorlijke investering. Meestal gaat een gemeente hier pas op over als het ‘oude’ licht op is en dat kan gemiddeld zo’n 10 tot 20 jaar duren. De energievervuiling van de straatverlichting verschilt dus per plek, maar feit is dat de straatverlichting in de Randstad de afgelopen 25 jaar met zo’n 45% is toegenomen. En dat komt mede dankzij dat milieuvriendelijke led licht waarmee je voor hetzelfde geld meer licht schijnt.
Lichtvervuling door straatlantaarns
Wat me op het volgende punt brengt: de lichtvervuiling zelf. Zoals gezegd kunnen we in Nederland amper nog de Melkweg zien. Dat wordt natuurlijk niet alleen door de straatverlichting veroorzaakt: ook huizen, kantoren en kassen worden verlicht en kunnen een behoorlijke lichtbak veroorzaken. Maar wat gebeurt er als je de straatverlichting dimt? Of helemaal uitdoet? In Amsterdam experimenteren ze hiermee in het Vliegenbos in stadsdeel Noord, zo was deze zomer in het NPO Radio 1-programma 5 Dagen te horen.
Desoriëntatie van beesten door teveel licht
Stadsecoloog Fred Haaijen kreeg het stadsdeel zover om de lichten te doven en dat alles te maken met de beestjes. Licht is namelijk een belangrijke wegwijzer voor dieren. Zo houden nachtvlinders de maan graag links van zich, maar als ze de maan verwarren voor een straatlantaarn blijven ze eeuwig rondjes vliegen tot ze te pletter vallen. Ook vogels hebben hier last van stadsverlichting: zij oriënteren zich tijdens hun vlucht vaak via de sterren, maar als een stad te fel verlicht is dan zijn die sterren minder goed zichtbaar. In de Verenigde Staten sterven bijna een miljard vogels per jaar omdat ze door het licht tegen hoge gebouwen aan vliegen.
Dit heeft allemaal gevolgen voor de biodiversiteit. Zo scheiden nachtvlinders geen lokstoffen meer af door het teveel aan licht, waardoor de paring in gevaar komt en daarmee de bestuiving, waardoor er planten geen zaden hebben en bosmuizen niks te eten. Egels houden niet van tuinen die verlicht zijn en dus blijven we achter met een tekort aan egels en een overschot aan slakken (want die worden door de egels gegeten). Het aantal vleermuizen neemt dramatisch af door het teveel aan licht, waardoor wij opgescheept zitten met een overvloed van muggen (want vleermuizen eten hier kruiwagenladingen van op). Oftewel: het hele systeem raakt ontregeld door al die felle straatverlichting.
Slaaptekort: verstoord bioritme van de mens
Dat geldt niet alleen voor de beesten. Ook het bioritme van de mens raakt verstoort. Om ‘s nachts goed te kunnen slapen heb je baat bij zo weinig mogelijk licht, terwijl we overdag juist baat hebben bij zoveel mogelijk licht. Dat contrast is goed voor ons systeem, maar omdat we overdag veel binnen zitten (waar het donker is) en er ‘s avonds mede dankzij de straatverlichting ook niet meer echt sprake is van duisternis, raakt ons bioritme in de war. En daardoor kunnen we slaapklachten krijgen, wat je immuunsysteem kan aantasten wat weer kan leiden tot hart- en vaatziekte en gewichtstoename.
Om dit te voorkomen kan je overdag zoveel mogelijk naar buiten gaan om veel licht binnen te krijgen. En ‘s avonds thuis de lichten dimmen, je telefoon niet mee naar bed nemen en een oogmasker opdoen als je slaapt. Wat je ook kan doen, is de gemeente vragen om de straatverlichting voor jouw huis uit te zetten of te dimmen. Uit onderzoek van het RIVM uit 2013 blijkt dat 3% van de Nederlanders slaapproblemen ervaart waarbij straatverlichting als grootste oorzaak wordt genoemd.
Ik stuurde een mailtje naar minderlicht@amsterdam.nl Binnen een paar weken werd ik hoogst persoonlijk door een ambtenaar van de gemeente gebeld die mijn vraag uiterst serieus nam. De straatverlichting helemaal uitdoen kon niet, maar hij kon de lamp wel deels laten afschermen, waardoor de straatverlichting minder fel werd. Aldus geschiedde. Binnen een mum van tijd was de straat voor mijn voordeur een schemergebied: heerlijk.
Conclusie:
Is straatverlichting vervuilend? Ja. Maar we hebben het ook nodig om ons veilig te voelen en de verkeersveiligheid te garanderen. Hoe maken we het dan zo milieuvriendelijk mogelijk? Door over te stappen op led verlichting, beweegsensoren en het licht na 23 uur bijvoorbeeld te dimmen of uit te zetten. Vraag is ook of je overal zoveel straatverlichting nodig hebt. In verschillende gemeenten, zoals in Amsterdam, zijn actiegroepen bezig die zich inzetten voor de terugkeer van de nacht door middel van festivals, excursies én door met behulp van guerilla acties het licht van straatlantaarns uit te doen. Je kan ook je gemeente schrijven of bellen met de vraag of het een onsje minder kan met al dat licht. In mijn geval hielp dat.
Lees ook: 5 slaapkamerplanten voor een betere nachtrust. En: 8x duurzaam beddengoed waar je echt lekker onder slaapt.
