Urgenda speelt hoog spel met klimaatzaak

Dinsdag klaagde Urgenda, met bijna 900 mede-eisers, de Staat der Nederlanden aan. De duurzaamheidsorganisatie wil via de rechter afdwingen dat Nederland meer gaat doen om klimaatverandering tegen te gaan. Maar is deze zogeheten “klimaatzaak” wel een goed idee? Als hetkanWel zetten we de voors en tegens op een rij. Kort gezegd: Urgenda speelt hoog spel met kans op een spectaculaire mislukking, maar het belang van klimaatverandering is te groot om niet alle middelen in te zetten.

Klimaatzaak is innovatie in het recht

Eerst een klein stukje achtergrond.

De klimaatzaak is een bijzondere testcase. Dit is de eerste keer in Nederland, en volgens Urgenda zelfs in de wereld dat een staat aangeklaagd wordt omwille van de klimaatverandering. Nederland is in de ogen van Urgenda nalatig en beschermt haar eigen burgers niet voldoende. “Als een overheid haar burgers niet beschermt tegen hele grote toekomstige gevaren, dan kan de rechter ingeroepen worden,” aldus Marjan Minnesma, directeur van Urgenda.”Ik merk een enorme belangstelling voor onze aanpak en internationale aandacht en navolging. We delen ons pleidooi internationaal al met juristen en bezorgde burgers in andere landen zoals België en de Verenigde Staten. We worden op de voet gevolgd.”

Urgenda beroept zich op de Oslo principes. Dit zijn een aantal rechtsprincipes die geformuleerd zijn door prominente rechtsgeleerden. Zij stellen dat klimaatverandering fundamentele mensenrechten, zoals het recht op veiligheid, aantast. Klimaatverandering moet daarom ook met behulp van het recht aangepakt worden.

De Oslo principes en de klimaatzaak die daarop gebaseerd is, vormen een innovatie in het recht. Dit is een nieuwe argumentatie waar vrijwel geen jurisprudentie voor is. Dat hoeft geen probleem te zijn: de wet is immers geen vaststaande tekst, maar iets dat meebeweegt met de wereld die verandert. En in een tijd dat de bedreiging van klimaatverandering door steeds meer wetenschappelijke studies bevestigd wordt, is het geen gek idee om ook het recht aan te passen.

Ooit heeft de Nederlander Hugo de Groot bedacht dat geen enkel land de zeëen en oceanen als eigen gebied mag claimen, behoudens een kleine strook langs de kust. Wij vinden dat nu een volstrekt normaal idee en alle landen ter wereld baseren zich op dat principe. Maar in de 17e eeuw was dit een hele nieuwe, en omstreden gedachte.

Het is prima mogelijk dat de Oslo Principes op een zelfde manier in de toekomst volstrekt normaal zullen zijn in het Internationale en Nederlandse recht. Niet voor niets is er veel internationale aandacht voor de rechtszaak, bijvoorbeeld van de BBC en Al-Jazeera.

De weg via burgers en politiek gaat te langzaam

De weg naar de rechter is ook voor Urgenda nieuw. Tot nu toe probeerde de milieu-organisatie vooral verandering te brengen met acties gericht op burgers en politici. Urgenda was een van de eersten die met een gezamenlijke inkoopactie ervoor zorgde dat Nederlanders massaal zonnepanelen aanschaften. Marjan Minnesma verzorgde afgelopen jaren ook een Duurzame Troonrede op Duurzame Dinsdag. Deze troonrede was duidelijk op de politiek gericht.

Maar de weg via de consument en de politiek gaat te langzaam. In de politiek lijkt een impasse te bestaan. Opeenvolgende kabinetten pakken niet door met regelingen om CO2 uitstoot te beperken. Tekenend is het dat minister Kamp onlangs weer twijfel zaaide over de salderingsregeling voor zonne-energie. In de grootste partij van Nederland, de VVD, is het volstrekt geaccepteerd om klimaatsceptische uitspraken te doen. Burgers volgen politici. Vanwege de verwarring rond de regelgeving, zijn consumenten huiveriger om zelf te investeren in zonnepanelen en andere energiebesparende maatregelen. Ook is het volstrekt geaccepteerd om aan borreltafels de grootste onzin over klimaatverandering te debiteren. Als politici al niet luisteren naar wetenschappers, waarom zouden gewone burgers dat doen?

Kortom, het lijkt tijd voor een nieuwe aanpak. Maar is een rechtszaak daarvoor de goede weg?

Urgenda speelt hoog spel met klimaatzaak

Er zijn een aantal redenen waarom de klimaatzaak mogelijk geen goed idee is.

Allereerst probeert Urgenda een politiek doel te realiseren met behulp van het recht. De vraag is of dat democratisch gezien wenselijk is. Er zijn in Nederland gewoon teveel mensen die op klimaatsceptische partijen stemmen, zoals de VVD, PVV en het CDA (die misschien niet klimaatsceptisch is, maar toch verbazend weinig tegen klimaatverandering doet). Maar als dat zo is, moeten we dan gewone burgers dwingen klimaatmaatregelen aan te nemen, in feite tegen hun stem in? Wie is Urgenda dat ze dat mag afdwingen?

Bovendien gaat de rechtszaak niet bijdragen aan de oplossing van het fundamentele probleem: uiteindelijk zijn het de burgers zelf die in beweging moeten komen. De kans is groot dat de polarisatie eerder sterker wordt, en dan zijn we mogelijk nog verder van huis. De Verenigde Staten is hier een schrikwekkend voorbeeld. In dat land worden sowieso vaker politieke en maatschappelijke kwesties via de rechter uitgevochten. In de VS staan partijen door polarisatie recht tegenover elkaar, waardoor doortastende klimaatmaatregelen maar zeer moeilijk gerealiseerd worden.

En dan is er nog een aardige kans dat de klimaatzaak mislukt. Dat geeft op zijn minst een groot imagoprobleem. Als de rechter besluit dat Urgenda geen zaak heeft, kun je het koor van politici die dat gaat uitbuiten al horen. “Zelfs de rechter gelooft niet in klimaatverandering,” hoor je Wilders al roepen.

Mogelijk dat een mislukking ook een andere belangrijke ontwikkeling gaat frustreren: de machtsverschuiving naar steden toe. Op landelijk terrein mag er een impasse zijn, in de steden is juist heel veel gaande. Steden als Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Groningen, hebben allemaal stevige ambities geformuleerd in het beperken van CO2 uitstoot, het besparen van energie, het inperken van luchtvervuiling en nog veel meer. Een “nee” van een rechter kan het politieke mandaat in deze steden voor vergaande maatregelen verzwakken.

De rechtszaak heeft veel weg van een paardenmiddel: het is een stevig middel met mogelijk grote bijwerkingen. Toch denken wij dat dit paardenmiddel wel nodig is: er staat teveel op het spel.

Het belang van klimaatverandering is te groot om niet alle middelen in te zetten

Klimaatverandering beïnvloedt het leven van vrijwel alle mensen ter wereld. Wetenschappers waarschuwen dat door toenemende opwarming oogsten vaker gaan mislukken, stormen meer schade zullen opleveren en hele landen en steden van de aardbodem zullen verdwijnen. Wat hier op het spel staat is veel meer dan de belangen van burgers die op dit moment in Nederland leven. Het welzijn van de hele wereldbevolking staat op het spel. Sterker nog: ook het welzijn van toekomstige generaties. Urgenda geeft daar terecht veel aandacht aan. Wij hebben als mensen ook een verantwoordelijkheid voor toekomstig generaties en burgers die buiten Nederland wonen. Onze CO2 uitstoot gaat vooral anderen ellende bezorgen. Juist de armen en de toekomstige burgers van deze wereld, die het minst bijdragen aan klimaatverandering, voelen de effecten het sterkst.

Vergeet daarnaast ook niet dat de ‘tegenpartij’ ook met grof geschut schiet. De politiek wordt al lange tijd zeer beïnvloed door belangen van grote fossiele partijen. Lees dit kritische stuk van de Groene Amsterdammer over de nauwe banden tussen de Nederlandse politiek en Shell. En ook grote dagbladen laten zich spannen voor het karretje van fossiele energiebedrijven. Kortom, er is geen gelijk speelveld. Burgers en de politiek laten zich nog altijd bedotten door de sprookjes van lobbyisten die grote, financiële belangen hebben bij het voortbestaan van de huidige status quo.

Nu de politiek te weinig doet, consumenten niet snel genoeg veranderen en nog steeds te veel bedrijven zich niet geroepen voelen om iets te doen tegen klimaatverandering, blijft er weinig over dan naar het recht te grijpen. Het recht is altijd de vriend geweest van mensen die geen stem hebben. Het wordt hoog tijd dat de rechter deze stem luid en duidelijk laat horen.

Daarom dragen wij de klimaatzaak van Urgenda en de 900 andere mede-eisers een warm hart toe.