Hoe Koen Arts een jaar buiten sliep en zo verbinding maakte met de natuur

Koen Arts wilde vroeger boswachter worden, maar nadat hij zijn studie had afgerond ging hij, na enige omzwervingen, aan de slag bij Wageningen University & Research (WUR). En hoewel hij daar dagelijks bezig is met onderwerpen als ‘natuur’ en ‘ecologie’ merkte hij dat hij voornamelijk binnen leefde en de connectie met de natuur kwijtraakte. Samen met zijn vrouw Gina besloot hij daarom een jaar lang 50% van de tijd buiten te zijn, in de natuur. Hij schreef er een boek over: Wild Jaar.

Het boek begint met het opzetten van een ‘tarp’ in de achtertuin van zijn ouders. Eerlijk is eerlijk: ik moest even opzoeken wat een tarp was: het is een dekzeil of schaduwdoek. Onder de tarp werd wegens de grote hoeveelheid muggen al snel een binnentent opgezet, die de connectie met buiten nog steeds toeliet. Maar naarmate de herfst vorderde, werd het kouder en voldeed ook de binnentent niet meer. Uiteindelijk werd het een tipi, die het grootste deel van de tijd nog steeds in de achtertuin van Koen ’s ouders stond, wat meteen de vraag oproept: wat is wilde natuur eigenlijk?

Wilde natuur

In mijn hoofd doemen beelden op van ruige Amerikaanse natuur, die ik ken uit Hollywoodfilms. Of -iets dichterbij huis- de Schotse hooglanden of Scandinavië. In ieder geval gebieden waar je dagen kan rondlopen zonder een mens tegen te komen en waar je in je eentje moet dealen met de elementen. De Nederlandse natuur valt daar over het algemeen niet onder, in mijn beleving althans. Laat staan de gemiddelde achtertuin. Hoe kan je daar een ‘wild jaar’ beleven?

Koen heeft deze vraag vaker gehoord en reageert er vrolijk op. “Het is maar net wat je definitie is van natuur,” zegt hij. “In principe kan je de natuur ook in je achtertuin of op je balkon beleven, als je er maar oog voor hebt en aandacht aan geeft. Ik gaf studenten een keer de opdracht om een uur lang stil te zitten in het bos. Een student had een plekje gevonden vlakbij het pad waar ze naar de insecten keek en het korstmos. Toch voelde ze zich schuldig, omdat ze het gevoel had dat ze iets moest doen om de natuur te beleven. Van A naar B lopen bijvoorbeeld. Dat kan ook heel nuttig zijn, maar wat ik wil zeggen is dat er verschillende manieren zijn om verbinding te maken met de natuur en een wild jaar te beleven.”

Een drempel over

“Voor ons was het streven om 50% van de tijd buiten te zijn een soort stok achter de deur, omdat er toch ook echt een barrière is om naar buiten te gaan. Er is een gebrek aan comfort, beschutting en gelijke temperatuur die we binnen gewend zijn. Als het regent of sneeuwt of koud is, moeten we letterlijk een drempel over. Maar het is een beetje als zwemmen in koud water: in het begin is het even wennen, maar daarna is het heerlijk.”

“Echte natuur is een moeilijk concept,” vervolgt hij. “Er komen een aantal factoren bij kijken, zoals authenticiteit, de afstand van nederzettingen en de bereikbaarheid. In die zin is Noord-Alaska misschien echte wilde natuur, want ver weg van de mens en nog authentiek. Al kan je bij dat laatste je vraagtekens zetten met de opwarmende aarde. In Nederland zijn we met 17 miljoen mensen nooit ergens echt ver weg van de bewoonde wereld, dus in die zin hebben we hier misschien geen echte wilde natuur. Toch heb je hier wel heel veel natuurlijke processen, evolutie.”

Natuur kijken als in een museum

“De meeste nationale parken ter wereld volgen nog steeds het voorbeeld van Yellowstone Park, dat in 1872 in de Verenigde Staten werd aangelegd. Wat daar gebeurd is, is echt verschrikkelijk. De Native Americans werden uit het gebied geduwd om plaats te maken voor rijke, witte toeristen die de natuur kwamen bekijken alsof ze door een museum lopen. Kijknatuur noem ik dat: niks aanraken en op de paden blijven. Je kan je afvragen of dat ware natuurbeleving is. Toch zie je dat model ook hier in Nederland terug: die tweedeling tussen cultuur (de mens) en de natuur.”

“Het is zeker nuttig om bepaalde gebieden te markeren als natuur en ze zo te beschermen tegen bebouwing. Maar het zorgt er ook voor dat alles heel erg gesegregeerd is en dat er voor de mens eigenlijk geen plaats is in de natuur en daarmee creëer je afstand. Dat wordt nog eens versterkt door het feit dat kinderen op school amper iets leren over de natuur. We leren wel kijken naar schilderijen van Rembrandt en Van Gogh en die te waarderen, maar dat leren we niet bij een 300 jaar oud eikenbos.”

Verbinden met de natuur

“In Wageningen werk ik met ‘Bos & Natuurbeheer’ studenten. Die opleiding is veel binnen zitten en veel van onze leerlingen worden klaargestoomd tot bureaucraten. Daarom heb ik het vak ‘Antropologie van natuurvaardigheid’ ontwikkeld waarin ze vuur leren maken en shelters leren bouwen en dat koppelen aan antropologische kennis. Studenten zijn er lyrisch over: het is verbinden met de natuur. Deze manier van relationeel leren is niet nieuw, voor kleuters en schoolkinderen vinden we het doodnormaal, maar hoe ouder je wordt hoe meer je leert om in je hoofd te zitten en binnen te blijven. Terwijl buiten in de natuur zo ontzettend veel te halen is.”

“Als je genoeg natuur hebt in de samenleving en mensen meer naar buiten kunnen, betaalt zich dat terug. We worden gezonder, productiever, creatiever en blijer van buiten zijn. Dat we die drang om naar buiten te willen zo heftig voelden tijdens de lockdown is geen toeval. Het zit ingebakken in onze genen: ons lichaam schreeuwt om natuur, al zijn onze moderne hersenen vergeten hoe het is om niet continu binnen te zitten. Daar is toch weer die drempel he? Daar moeten we overheen. Daar moest ik voor een Wild Jaar ook overheen.”

Wildheid vinden

Terugkomend op mijn eerste vraag, of je de wilde natuur kan beleven vanuit je achtertuin: “In een land zonder wildernis kan je wel wildheid vinden en verbinding maken met de natuur. Daarvoor hoef je niet naar de Veluwe of naar Siberië, je kan die natuur ook ervaren door in een slaapzak op het strand te slapen of in het bos. Er zit ook zeker een fysieke en subjectieve kant aan natuurbeleving: iemand die het snel koud heeft, zal op een winderige dag buiten al snel een diepere ervaring hebben dan iemand die het minder snel koud heeft. Voor ons werkte het in ieder geval verslavend. We zijn inmiddels naar Drenthe verhuisd, hebben twee kinderen en zijn nog zoveel mogelijk buiten. Door de ogen van mijn kinderen leer ik de natuur weer op een hele andere manier te bekijken en ervaren.”

Hoe beleef jij de natuur? En heb je het gevoel dat je er nog echt connectie mee hebt? Laat het ons weten door hieronder een reactie achter te laten.